- چرا این مطلب رو بخونیم؟:

. فیلم دختر شیرازی، فیلمی که لهجه دلنشین شیرازی بازیگرانش باعث شد، دلمون بدجور هوایی بشه. برای دیدن زیبایی‌های دیار عاشقان، خوردن غذاهای خوشمزه، آشنایی و خرید صنایع دستی شهر شیراز لحظه شماری می‌کردم. بالاخره بعد این همه انتظار، تصمیم گرفتیم بار سفر رو ببندیم. همه چیز داشت به خوبی پیش می‌رفت. با آژانس هواپیمایی تماس گرفتم و دو تا بلیط رزرو کردم. تمام وسایل و لباس‌هایی که لازم داشتیم رو با کمک مادر در چمدان گذاشتیم و عازم سفر به شهر زیبای شیراز شدیم. توی هواپیما با خانومی هم‌کلام شدم که اهل شیراز بود. با لهجه دوست داشتنی شروع کرد به توضیح دادن درباره جاهای دیدنی شهر شیراز، غذاهای محلی لذیذ و هنر شیرازی‌ها که چقدر در ایران و جهان مشهوره. اینکه گردشگرهای زیادی هر ساله مشتاق هستند تا صنایع دستی شهر شیراز رو از نزدیک ببینن و برای عزیزان‌شون به رسم یادگاری سوغات ببرن. از شنیدن این موضوع خیلی خوشحال شدم. من و مادر عاشق کارهای هنری هستیم. برای همین این فرصت رو از دست ندادیم. به محض رسیدن به هتل و کمی استراحت تصمیم گرفتیم که به بازار بریم و محصولات ساخته شده توسط هنرمندان شیرازی رو از نزدیک ببینیم. تو این سفرنامه با من همراه باشید تا با صنایع دستی شهر شیراز آشنا بشید. 

.. شیراز رو روی سایت Tripadvisor ببینین.

- خاتم کاری:

. توی بازار، تا چشم کار می‌کرد پر بود از زیباترین هنر دستی خاتم کاری که واقعاً بی‌نظیرن. قدمت خاتم‌ کاری در شیراز به حدود دو هزار سال قبل میرسه. در سده‌های گذشته هنرمندان خاتم‌ ساز شیرازی صندوقچه های خاتم بسیار زیبا و نفیسی رو در مرقد مطهر امامان در عراق می‌سازن. منبر مسجد جامع عتیق شیراز هم نمونه دیگه‌ای از این خاتم هست. از فروشنده درباره خاتم‌سازی سوالات زیادی پرسیدم. ایشون هم با حوصله برام کاملاً توضیح داد که هنر خاتم‌سازی در واقع نوعی آرایش منظم اشیاء چوبی شبیه موزاییک با مثلث‌های کوچک هست. ظرافت در چیدمان این مثلث‌ها و طرح‌ها و شکل‌هایی که بوجود آورنده اونا هستن از نظم بیشتری برخوردار باشه، خاتم مرغوبیت بیشتری خواهد داشت. البته کیفیت مواد اولیه-ای که برای این کار استفاده میشه خیلی موثره و باعث بالا رفتن ارزش اون میشه. پوشش تزیئنی سطوح هم از ترکیب و نشاندن چند ضلعی‌های منظم هندسی بر روی بستری از چوب به دست میاد که جلوه بیشتری به این هنر میده. جالبه بدونید این هنر ارزشمند در فهرست صنایع دستی شهر شیراز به ثبت رسیده و در دنیا زبانزد خاص و عام هستش. هرچقدر که فروشنده درباره این هنر توضیح میداد بیشتر به صبر، حوصله و توانایی دستان هنرمند خالق اونا پی میبردم. متوجه شدم این هنرآفرینان شیرازی با چه ظرافت خاصی چوب رو با دستگاه‌های مخصوص به اندازه کوچک و بصورت پنج، شش، هفت، هشت و یا ده ضلعی برش میدن. آنها مهارت خاصی در بکارگیری چوبهای آبنوس، گردو، بقم، فوفل، عناب، نارنج، کبوده و انواع استخوان و عاج فیل برای ساخت خاتم شیراز دارند تا جایی که کیفیت عالی اون با خاتم اصفهان قابل مقایسه نیست. موقع خرید واقعاً نمی‌دونستم از بین طرح‌ها و رنگ‌های مختلف قندان، تنگ، جعبه جواهر، شکلات خوری، صفحه شطرنج، سنگاب، پیپ، جعبه کارد و چنگال و ... کدوم یکی رو انتخاب کنم. عجیب فکرم درگیر شده بود که همون لحظه چشمم به یکی از هنرمندان شاغل در مغازه افتاد که با دست‌های ظریف و کارکشته خود فارغ از هیاهوی بازار، چوب‌ها رو با مهارت کنارهم میچید تا به اون‌ها نقشی از زندگی بدهد. از او راهنمایی خواستم. با لبخند جلو آمد و گفت : برای انتخاب خاتم به چهار تا ویژگی قبل از خرید توجه کن. اولین مورد، استفاده از لایه برنجی بین پره‌ها، توگلوها و لوزها است. دومین ویژگی برخورداری از آستر چوبی پشت برش‌ها یا برگ‌های خاتم هستش. سوم اینکه از سرپشم برای چسب استفاده شده باشه و در آخر هنرمندان ماهر از طرح‌هایی خاص بهره میگیرن که تکراری نیست و تنوع زیادی در اون‌ها دیده میشه. بعد حدود یک ساعت با اطلاعات مفیدی که درباره هنر خاتم به دست آورده بودم، تونستم به راحتی خرید کنم.

- نمد مالی:

. با مادرم داشتیم در بازار قدم می‌زدیم که یکدفعه ایستاد. با تعجب نگاهش کردم. دیدم محو تماشای نمدهای رنگی رنگی با طرح‌های متنوع شده. در مغازهای کوچک، مردی میانسال رو دیدیم که با ظرافت خاصی مشغول درست کردن زیراندازی از نمد بود. نمد، نوعی بافت سنتی است که با پشم تولید میشه. برای ساخت نمد نیاز به دستگاه خاصی نیست. هنرمند شیرازی با نقش و نگار و دستان توانای خود با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت، باعث درهم رفتن الیاف پشمی می‌شه. پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند در تولید نمد کاربرد بیشتری داره. اگر نمدباف بخواد کیفیت کار خود رو بیشتر کنه از صابون و زرده تخم مرغ استفاده میکنه. اگر قصد خرید نمد رو داشته باشین، زیراندازها، کلاه‌ها و خیمه‌های زیادی با طرح‌های گوناگون در بازارهای شیراز به فروش میرسه که حاصل زحمات چندین نمدباف هنرمند است که عاشقانه، ساعت‌های طولانی برای تولید اون وقت صرف کردن. نگران دوام نمدها نباشید، خاصیت طبیعی پشم باعث درهم تندیدن الیاف میشه که نتیجه اون دست بافته‌ای بادوام است. پشم‌های رنگی بر روی یک پارچه کرباس طراحی میشن. بعد پشم حلاجی شده روی اون قرار میگیره. سپس پارچه رو می‌پیچند و درنهایت با رطوبت و فشار دایم، محصول نهایی تولید می‌شود.

- نقره کاری:

. در بازار شیراز، اشیا و ظروفی از نقره رو می‌بینید که توجه هر رهگذری رو به خودش جلب میکنه. نقره کاری از مهمترین صنایع دستی شهر شیراز به شمار میره که هنرمندان خلاق با ذوق و مهارت خاصی، این اشیا رو در قالب انواع گلدان، فنجان، قندان، ظروف تزئینی و ... میسازند که بی‌شک در نوع خود همانندی نداره. هنر نقره کاری در ایران حدود ۷۰۰۰ سال قدمت داره که طرفداران زیادی در شهر هنرپرور شیراز پیدا کرده و درحال حاضر مشغول به کار در این حرفه هستن. مراحل ساخت نقره کاری به این صورت هستش که اول فردی به اسم دواتگر نقره رو شکل میده، بعد قلمزن، نقش‌های متنوع و چشم-نوازی رو بر روی ظروف طرح میزنه. سپس نقره طراحی شده رو قیر می‌گیرن که بسته به نوع ظرف کار قیرزنی انجام میشه. برای مثال اگر گلدان باشه داخل اون و اگر روی ظرف یا سینی بخوان کار کنن، پشت اون رو قیر میزنن. طرح مورد نظر بر روی نقره نقاشی میشه و با قلم نیم بر روی خط‌های نقاشی زده میروند. در مرحله بعدی قیر رو از نقره جدا میشه و روی کنده کاری زغال میریزن. در نهایت، با روغن جلا سعی می‌کنن اون رو به بهترین شکل، برق بیاندازن. در تزیین ظروف و لوازم نقره، نقشهای گل نرگس، زنبق، عنبر بو، پنج پر و گل سرخ، زیاد به چشم میخوره. نقره‌کاری هم در دسته پرفروش‌ترین صنایع دستی شهر شیراز قرار گرفته که از نقش فروهر، پادشاه‌ها و سربازهای دوره هخامنشی،اسطوره‌های شاهنامه و لیلی و مجنون به وفور استفاده میشه. سرای بشیر، بازار وکیل، آرامگاه حافظ شیراز، خیابان ملاصدرای شیراز از مهمترین جاهایی هستن که آثار زیبا و چشم نواز نقره رو با عیار بالای ۹۰ به فروش میرسونن.

- سفال گری:

. خیلی از ما علاقه زیادی به ظروف سفالی داریم. غذا خوردن توی این ظروف حس و حال خوبی به آدم میده. سفال گری از اون دسته هنرهایی است که قدمتی طولانی در کشورمون داره. در شهر شیراز هم مغازه‌های زیادی وجود داره که می‌تونید مدل‌های مختلفی از ظروف و اشیای سفالی رو برای پذیرایی از مهمان‌ها یا به عنوان وسایل دکوری تهیه کنین یا به عنوان سوغات به دوستان و خانواده هدیه بشه. برای ساخت سفال از ماسه، گل، مواد سوختنی استفاده میشه. با گِل رس میشه ظرف‌های غیرقابل نفوذی ساخت چون اکسید آهن و آهک داره که خاصیت شکل گیری و چسبندگی دارن. سفال به این شکل تولید میشه که اول گِل رو از معدن به محل کارگاه منتقل میکنن، بعد مقداری معینی از آب و ماسه به اون اضافه میشه. بعد از اینکه گل، ماسه و آب با همدیگه مخلوط شدن، اونا رو به اندازه‌های موردنیاز تقسیم میکنن. درنهایت قسمت‌های جدا شده رو به طور مستقل روی چرخ سفالگری میگذارن و با حرکات موزون دستِ هنرمند شیرازی، ظروف سفالی با طرح‌های زیبا تولید میشه.‌

- قالی، گلیم و جاجیم بافی:

. اگر مثل ما مسیرتون به بازار وکیل شیراز افتاد با دنیای رنگارنگ پارچه‌ها، رواندازها، کیف و کفش‌ها روبرو میشین که بهشون جاجیم میگن. در جاجیم‌های شیراز، نقش‌های حوض، طرح شطرنجی، لوزی، کنگره به چشم میخوره که با رنگ‌های روشن بافته میشه. مردم عشایر استان فارس این هنر زیبا رو با نام محلی پوشن میشناسن که بیشتر برای پوشاندن وسایل و رختخواب‌ها از اون استفاده میکنن. گلیمبافی هم در فهرست صنایع دستی شهر شیراز قرار داره که از موی بز، پشم گوسفند، ابریشم یا ترکیبی از اونا بافته میشه. شیرزنان ایل قشقایی برای بافت گلیم نیازی به نقشه ندارن و به طور ذهنی نقشهای متنوع هندسی رو طرح میزنن. این هنر از نسلی به نسل دیگر منتقل میشه تا هنر ایرانی ماندگار بمونه. درسته که قالیبافی از منحصر به فردترین هنرهای ایرانی در جهان محسوب میشه اما میشه گفت هر منطقه و شهری، طرح‌ها و نقش‌های خاص خودش رو برای بافت انتخاب می‌کنه. مردم روستایی و عشایری استان فارس، همواره تلاش می‌کنن تا قالی‌هایی از الیاف پشم، پنبه و ابریشم ببافن تا در بازارهای شهری به فروش برسه. آنها در بافت قالی‌ها از رنگ‌های چشمنواز سرمه‌ای، صورتی، ارغوانی، قهوهای، لاکی، دوغی، زرد، سفید، آبی، انواع سبز و زرد استفاده می‌کنن. شما هم می‌تونین با خرید این دستبافت‌های ارزشمند و ماندگار به رونق صنایع دستی شهر شیراز کمک شایانی کرده باشین.

- معرق کاری:

. در گوشه و کنار بازارچه‌های شیراز، نمونه های بسیار زیبا و شگفت آوری از هنر معرق به نمایش گذاشته شده که با تکههای نازک چوب ساخته شدن. هنرمندان زبردست ایرانی این هنر رو از هند وارد کشورمون کردن و با الهام گرفتن از فرهنگ و هنر ایران باستان، به اون رنگ و بویی پرمعنا بخشیدن. جالبه بدونین هنرمندان هندی از چوب و فلز برای نقش آفرینی معرق استفاده میکنن. درصورتی که هنرآفرینان ایرانی، چوب‌های دیگر رو با تنوع رنگی به کار میگیرن. چوب‌های گلابی، توت، فوفل، آبنوس، سنجد با نقش‌های اسلیمی در پنج رنگ مختلف، باعث شده حاصل زحمت هنرمندان معرقکار جزء پرمخاطب‌ترین صنایع دستی شهر شیراز قرار بگیره. بهتون پیشنهاد میکنم به بازار وکیل شیراز یه سری بزنین. از تابلوهای معرقکاری دیدن کنین و به عنوان یادگاری برای عزیزانتان هدیه ببرید.

- منبت کاری:

. در قدم به قدم بازارهای این شهر، هنر مردم بیشماری وجود داره که درحال خدمت به صنایع دستی شهر شیراز هستن. منبتکاری در اشیایی مثل قاب آینه، ضریح چوبی، درب مکان‌های زیارتی، مسجدها، حسینیه ها، تخته ریسمان، جعبه جواهر، سوزندان، انواع قاشق، پارو، جعبه لوازم آرایش، سینی، بشقاب، کاسه، کمانچه، کشکول، کاسه تار، قلمدان، میانه قلیان و ... هنرنمایی میکنه. برای طراحی منبت از خطوط کوفی، طرح‌های اسلیمی لچک برای گوشه‌ها و حواشی، گل نرگس، گل مینا، بُته فندقی، گل سرخی، گل و مرغ، کتیبه، چهره پادشاهها، تخت جمشید و ... استفاده میشه که هنرمندان شیرازی بر روی چوب حکاکی و کنده‌کاری میکنن. رنگ‌کاری و رویه‌کوبی برای زیباسازی و جلا بخشیدن به کار منبت انجام میشه که خیلی از هنردوستان و صاحب‌نظران این صنعت به اون توجه خاصی دارن. قدمت صنعت منبتکاری در ایران به حدود ۱۵۰۰ سال میرسه که موقع بازدید از مسجد جامع عتیق شیراز قدیمی‌ترین اثر اون رو بر روی درِ چوبی بزرگ اون میتونین مشاهده کنین. این در با چوب تبریزی زیرسازی شده و روی اون رگه‌هایی از چوب گردو دیده میشه. هنرمندان برای هنر منبتکاری از چوب گلابی، چوب چنارف نارون، چوب راش، چوب گردو و چوب تبریزی استفاده می‌کنن.

- شیشه گری:

. شیشه گری یکی از هنرهای بسیار شکیل شیراز است که هر روز مخاطبان زیادی در بازارها، نظاره‌گر اونا میشن. در این هنر، شیشه گر اول شیشه رو حرارت میده تا نرم و نیمه مایع بشه. بعد با ابزار مخصوص یا با دمیدن در درون اون، شکل‌های زیبایی رو خلق میکنه که حیرت انگیزه. شیشه از ترکیب سیلیکات‌های قلیایی و ذوب شدن در کوره به دست میاد تا تبدیل به جسمی ظریف، شفاف و شکننده بشه. در زمان صفویان، کارگاه‌های شیشه گری زیادی در اصفهان و شیراز ساخته میشه و هنرمندان زیرنظر بلورسازان ایتالیایی تعلیم میبینن. حتماً از این هنر زیبا به عنوان یادگار از شهر شیراز خرید کنین و تجربه‌های خودتون رو از سفر به شیراز تو قسمت نظرات بنویسید.